Các chuyên gia cũng “bối rối” với cải cách, đổi mới thể chế

Bàn về đổi mới thiết chế, TS Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng cần phải đáp được các câu hỏi thiết chế là gì, nội hàm canh tân thiết chế bao gồm cái gì, đột phá thể chế là gì, vì sao nó khó đến thế khi vớ chúng ta đều đồng thuận phải làm? Theo TS Cung, "điểm nghẽn" của thiết chế đang nằm ở chỗ vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường bây chừ không còn phù hợp nhưng chúng ta lại rất ít bàn thảo đến đổi mới vai trò của Nhà nước và quan hệ giữa quốc gia và thị trường nên chưa có đổi mới thiết chế toàn diện và hệ thống. TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, thời cơ để thay đổi đang kế cận khi hàng loạt các điều Luật mới như Luật đầu tư công, Luật Ngân sách (sửa đổi) và đặc biệt là Luật đầu tư và quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp đang được bàn bạc và sẽ được Quốc hội sớm thông quan trong thời gian tới. "Phải đổi thay vai trò, chức năng của chính phủ nói chung, vai trò chính phủ trung ương, chính quyền địa phương, vai trò của DNNN trong phát triển kinh tế-từng lớp" - TS Nguyễn Đình Cung đề xuất những việc cần làm để cách tân thiết chế. Ngoài ra, ông Cung cũng cho rằng cần phải thắt chặt và áp đặt kỷ luật ngân sách cứng đối với chính phủ và DNNN; buộc họ phải đối mặt với sự khan hiếm của nguồn vốn đầu tư và phải lựa chọn dự án đầu tư có hiệu quả nhất trong số vốn có được; bắt chính phủ, tổ chức, cá nhân chủ nghĩa có liên hệ chịu nghĩa vụ đối với hiệu quả vốn đầu tư; Quốc hội cũng cần phải mạnh mẽ hơn; áp hơn; nâng cao hiệu lực giám sát…. "Phải thiết lập một số chốt chặn và khóa “vòi” trong phạm vi ngân sách ngày càng khan hiếm" - TS Nguyễn Đình Cung nhận định. Được TS Nguyễn Xuân Thắng - Viện trưởng Viện hàn lâm khoa học Việt Nam, đồng thời là chủ tọa phiên đàm luận mời phản biện lại quan điểm của TS Nguyễn Đình Cung, TS Trần Du Lịch đồng tình khung pháp lý và các vấn đề trọng điểm mà TS Cung đưa ra, song ông đặt lại vấn đề vai trò của Nhà nước trong đổi mới thiết chế. Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung "Nếu Nhà nước vẫn cạnh tranh thị trường, không thực hiện chức năng hỗ trợ thị trường thì không cải cách được" - TS Trần Du Lịch nhận định. Theo ông Lịch, cái gì tư nhân chưa làm được thì quốc gia nên tiên phong nhưng khi xã hội và tư nhân đã làm được thì quốc gia nên rút đi, điều này không làm Nhà nước yếu đi. Để chứng minh điểm này, ông Lịch đưa thông báo 20 năm trước DNNN chiếm gần 50% GDP nhưng giờ chỉ còn gần 20% Về các dự án luật đang và sắp được phê duyệt, TS Trần Du Lịch cho rằng không có luật mới mà chủ yếu là sửa luật cũ: "Xây mô hình mới mà hệ thống triết lý, luật pháp không rõ ràng nên nay sửa mai sửa". Ông Lịch cho rằng, canh tân thể chế phải đặt trong tính hệ thống và đặc biệt nếu muốn đột phá thiết chế thì phải cách tân cả hành chính công và tào chính công. "Đầu tư đổi mới canh tân thiết chế là đơn giản nhất, dễ nhất nhưng khó làm nhất" - TS Trần Du Lịch kết luận. Nói về thời điểm có thể đổi mới thiết chế, TS Lưu Bích Hồ cho rằng phải chờ đến sau Đại hội Đảng 12. Tuy nhiên, phản bác lại ý kiến này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu cho rằng "đây là thời khắc chúng ta có điều kiện tham gia hoàn thiện thiết chế tốt". Bàn về giải pháp để có thể đổi mới, đột phá thiết chế, TS Cấn Văn Lực dẫn ra nghiên cứu quốc tế khẳng định "chất lượng thể chế quan yếu hơn số lượng thể chế" và đối với đổi mới thiết chế "ý chí chính trị là vô cùng quan trọng". Ông Lực cũng cho rằng, mục tiêu trở thành nước công nghiệp phát triển vào năm 2020 của Việt Nam là bất khả thi bởi chẳng thể đạt được cả ba tiêu chí. TS Lực chỉ ra rằng, điểm nghẽn thể chế chính là đang kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân. Nhấn mạnh tầm quan yếu của công khai, minh bạch, TS Lực đề xuất nên thành lập Ủy ban canh tân và kiến nghị "Muốn canh tân phải có công nghệ, tài chính và phải cách tân thể nhân ngãi là đổi mới về con người". Tuy ghi nhận nhiều ý kiến của các diễn giả song đến cuối phiên luận bàn chiều nay, các quan điểm vẫn bối rối trước khái niệm thể chế, đổi mới thiết chế và đặc biệt là chưa đưa ra được các giải pháp căn cơ cho đổi đổi mới, đột phá thiết chế. Mai sau 29.4, Diễn đàn tiếp kiến đàm đạo về nội dung đổi mới thể chế thêm một buổi sáng. Chủ tọa phiên bàn thảo - TS Nguyễn Xuân Thắng hy vọng trong phiên luận bàn tương lai sẽ nhận được các quan điểm tham luận, bàn luận từ phía những người làm chính sách để các nội dung của diễn đàn phong phú, đa chiều hơn. Phong Vũ. Ảnh: Công Khanh